3.2 :-වෙළෙඳපොළට රජය මැදිහත් වීම ඒකක බද්දක් ඇසුරෙන් විග‍්‍රහ කරයි.
සැපයුම්කරුවන් සහ ගැනුම්කරුවන් මත බදු පැනවීම, ආණ්ඩුවක් විසින් වෙළෙඳපොළ ක‍්‍රියාවලියට මැදිහත් වන සුලබ ම අවස්ථාවක් ලෙස සැලකිය හැකිය.
· භාණ්ඩ මත පනවනු ලබන බදු අනුපාතිකවල ස්වරූප දෙකකි.
1) ප‍්‍රතිශතක බද්ද
2) ඒකක බද්ද
· නිෂ්පාදනය හෝ පරිභෝජනය හෝ කරන භාණ්ඩයේ වටිනාකම මත කිසියම් ප‍්‍රතිශතයක් බදු වශයෙන් අය කර ගැනීම ප‍්‍රතිශත බද්දක් වශයෙන් හඳුන්වයි.
නිදසුන -
- සීනි 1 කි.ග්ම් වටිනාකම මත 2% ක බද්දක් පැනවීම
· නිෂ්පාදනය හෝ පරිභෝජනය කරනු ලබන භාණ්ඩ ඒකකයක් මත කිසියම් රුපියල් ප‍්‍රමාණයක් බදු වශයෙන් අයකර ගැනීම ඒකක බද්දක් පැනවීම යන්නෙන් අදහස් වේ.
මෙය නිශ්චිත බද්දකි.
නිදසුන්
· සීනි කිලෝග්?ම් එකක් සඳහා රුපියල් 10ක් බදු අය කිරීම
· පාන් රාත්තකලකට රුපියල් 2/- ක බද්දක් අය කිරීම
· රෙදි මීටරයකට රුපියල් 3/- ක් බදු අය කිරීම
· සැපයුම්කරු මත ඒකක බදු පැනවීමේ නිසා සිදු වන්නේ නිෂ්පාදන පිරිවැය ඉහළ යෑම යි.
· මේ නිසා සැපයුමෙහි අඩු වීමක් සිදු වන අතර, බද්දේ ප‍්‍රමාණයෙන් සැපයුම් වක‍්‍රය වමට විතැන් වීමක් ද සිදු වේ.
· මෙලෙසින් ඒකක බද්දක් පැනවීම නිසා වෙළෙඳපොළ සමතුලිතයට වන බලපෑම
ලේඛන, ප‍්‍රස්තාර හා සමීකරණ මගින්පෙන්නුම් කළ හැකි ය.
· සැපයුම්කරු මත ඒකක බද්දක් පැනවූ විට එම බද්ද සැපයුම් ලේඛනයට, සැපයුම් වක‍්‍රයට සහ සැපයුම් සමීකරණයට පහත ලෙස ගැළපිය හැකි ය.
රූපය 1
ඒකක බද්ද නිෂ්පාදකයාට පිරිවැයක් වන බැවින් බද්ද පැනවීම නිසා සැපයුම් ප‍්‍රමාණය අඩු වී ඇති බව ඉහත වගු සටහනෙන් පැහැදිලි ය.
· ඒකක බද්ද පැනවීමට පෙර ඉල්ලූම් සහ සැපයුම් තොරතුරු සහ බද්ද පැනවීම නිසා නව සැපයුම් ලේඛනයෙන් දැක්වෙන ආකාරයට සැපයුම අඩු වීම පිළිබඳ තොරතුරු පහත පරිදි ප‍්‍රස්තාර සටහනක් මගින්දැක්විය හැකිය.
රූපය 2
නිෂ්පාදකයන් මත ඒකක බදු පැනවීම නිසා සමතුලිතය වෙනස් වීමට අමතර ව ශුභසාධන
ප‍්‍රතිපාකයන් ද හට ගනී.
· පහත ප‍්‍රස්තාර සටහන මගින් එම ශුභසාධන ප‍්‍රතිවිපාකයන් හඳුනා ගත හැකිය.
රූපය 3
රූපය 4
රූපය 5
රූපය 6
රූපය 7
රූපය 8
රූපය 9
රූපය 10
රූපය 11
· නිෂ්පාදකයන් මත ඒකක බදු පැනවීම නිසා ඇති වන අනෙකුත් ප‍්‍රතිවිපාක ඉල්ලුම් සැපයුම් සමීකරණ මගින්ද දැක්විය හැකි ය. ගැනුම්කරුවන් මත ඒකක බදු පැනවීම යන්නෙන් අදහස්වන්නේ භාණ්ඩයක් මිලදී ගන්නා අවස්ථාවේ දී ඒකකයක් මත නිශ්චිත රුපියල් ප‍්‍රමාණයක්ගැනුම්කරුගෙන් බදු ලෙස අය කිරීමයි.
නිදසුන් :- විකුණුම් බදු, පාරිභෝගික වැට් බදු
· මෙහිදී භාණ්ඩයක් මිල දී ගන්නා අවස්ථාවේදී අය කරන හෙයින් නෛතික වශයෙන් බද්ද මුළුමනින්ම ගෙවනු ලබන්නේ ගැනුම්කරුය.
නිදසුන :-
· දොඩම් ගෙඩියක් මත රු. 10 ක අලෙවි බද්දක් අය කරනු ලබයි නම් දොඩම් මිලදී ගන්නා සෑම අවස්ථාවකදීම මිලදී ගන්නා විසින් දොඩම් ගෙඩියකට රු. 10 බැගින් බද්දක් ආණ්ඩුවට ගෙව්ය යුතුය. දොඩම් අලෙවි කරන වෙළෙඳුන් විසින් එම බදු මුදල ගැනුම්කරුවාගෙන් එකතු කර ගෙන ආණ්ඩුවට භාර දෙනු ලැබේ.
· ගැනුම්කරුවන් මත ඒකක බද්දක් පැනවූ විට එම භාණ්ඩයේ සැපයුම් වක‍්‍රයට කිසිඳු බලපෑමක්ඇති නොවේ.
· එහෙත් ගැනුම්කරුවන් මත ඒකක බදු පැනවූ විට ගැනුම්කරුවන් ගෙවිය යුතු මිල ඉහළ යන බැවින් ගැනුම්කරුවන් මිලදී ගත් ඒකක සඳහා බද්දෙන් පසු ගෙවීමට කැමති මිල අඩුවේ. මේ නිසා පැවති මිල ගණන් යටතේම බද්දේ ප‍්‍රමාණයෙන් ඉල්ලූම් වක‍්‍රය වමට විතැන්වේ.
රූපය 12